Κωνσταντίνος Μανασάκης
Οικονομολόγος (MBA, PhD)
Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης
Ποιες είναι ο προκλήσεις και το πλαίσιο ανάπτυξης και διοίκησης μιας οικογενειακής επιχείρησης;
Γιατί έχει τεράστια σημασία η επιτυχημένη διαδοχή για την ισορροπημένη ανάπτυξη της οικογενειακής επιχείρησης και της οικογένειας;
Ποια είναι τα στάδια και τα κρίσιμα σημεία για μια επιτυχημένη διαδοχή σε οικογενειακές επιχειρήσεις;
Υπάρχουν καλές πρακτικές και κακές πρακτικές σε θέματα σχετικά με τη διαδοχή σε οικογενειακές επιχειρήσεις;
Οι παραπάνω είναι ορισμένες πολύ χαρακτηριστικές ερωτήσεις οι οποίες απασχολούν τους ιδρυτές, τους διαδόχους, τους εργαζόμενους σε οικογενειακές επιχειρήσεις, καθώς και τις ίδιες τις οικογένειες των ιδρυτών και των διαδόχων της οικογενειακής επιχείρησης.
Σύμφωνα με τη διεθνή και την ελληνική εμπειρία, μια οικογενειακή επιχείρηση δεν διαρκεί περισσότερο από 25 – 30 χρόνια, μόνο το 30% των οικογενειακών επιχειρήσεων κληρονομούνται στη δεύτερη γενιά, μόνο το 10% των οικογενειακών επιχειρήσεων κληρονομούνται στην τρίτη γενιά και μόνο το 3% των οικογενειακών επιχειρήσεων κληρονομούνται σε μεταγενέστερες γενιές. Αιτία: Προβλήματα που σχετίζονται με τη διαδοχή στην επιχείρηση.
Η διαδοχή τελικά, είναι καίριας σημασίας για την επιβίωση και ανάπτυξη της οικογενειακής επιχείρησης. Το παράδοξο είναι ότι οι ιδρυτές/ιδιοκτήτες των οικογενειακών επιχειρήσεων:
- Είτε δεν αντιλαμβάνονται το πόσο καίρια είναι η σημασία της διαδοχής, οπότε τα πράγματα εξελίσσονται χωρίς στρατηγική και προγραμματισμό.
- Είτε αντιλαμβάνονται αλλά. Είτε ζητούν συμβουλευτική αποκλειστικά για νομικά/λογιστικά θέματα από μη ειδικούς σε θέματα διαδοχής.
- Είτε δε ζητούν συμβουλευτική διότι θεωρούν ότι θα πρέπει να αλλάξουν προσωπικές ή/και οικογενειακές ισορροπίες, κάτι το οποίο τους φοβίζει.
Αποτέλεσμα: Μεγάλη πιθανότητα αποτυχίας της διαδοχής κλεισίματος της οικογενειακής επιχείρησης κατά τη φάση της διαδοχής (λίγο πριν – λίγο μετά).
Μέχρι πρόσφατα, η συμβουλευτική σχετικά με τη διαδοχή που ζητούσαν οι ιδρυτές/ηγέτες οικογενειακών επιχειρήσεων περιοριζόταν σε τεχνικά θέματα (νομικά – λογιστικά). Πλέον, έχει γίνει αντιληπτή η ανάγκη για συμβουλευτική που να καλύπτει συνεργατικά την επιχειρηματική διάσταση και οικογενειακή διάσταση της οικογενειακής επιχείρησης.
Τα προβλήματα που σχετίζονται με τη διαδοχή σε μια οικογενειακή επιχείρηση πηγάζουν από το ότι αυτή η επιχείρηση συμπεριλαμβάνει και την οικογένεια και για κάθε σημαντική αλλαγή είτε στην επιχείρηση είτε στην οικογένεια, θα πρέπει να μελετούνται οι προκαλούμενες αλλαγές – ευκαιρίες – προκλήσεις – κίνδυνοι και στα δύο προκειμένου να εξασφαλίζεται ισορροπία και ανάπτυξη.
Η εμπειρία έχει δείξει ότι η ισορροπία μεταξύ οικογένειας και επιχείρησης τίθεται σε κίνδυνο σε περιπτώσεις διαδοχής. Μάλιστα, οι λόγοι που μπορούν να προκαλέσουν αυτή την ανισορροπία είναι τόσο πολλοί που καθιστούν τον σχεδιασμό της διαδοχής αναγκαίο, ακριβώς για την εξασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ οικογένειας και οικογενειακής επιχείρησης.
Αναγνωρίζοντας την ανάγκη ύπαρξης σχεδίου για τη διαδοχή, το επόμενο ερώτημα έχει να κάνει με το τι πρέπει να περιέχει ένα τέτοιο σχέδιο: Τι δικαιώματα και τι υποχρεώσεις ορίζει για όλους τους εμπλεκόμενους;
Ένα σχέδιο για τη διαδοχή μειώνει τις πιθανότητες να υπάρξουν αντιπαραθέσεις με αρνητικές επιπτώσεις στις ενδοοικογενειακές σχέσεις, καθώς και στη λειτουργία - επιβίωση - ανάπτυξη της οικογενειακής επιχείρησης.
Πέρα από όσα μπορούν να σχεδιαστούν, η ύπαρξη της οικογένειας και της οικογενειακής επιχείρησης εμπεριέχει την ψυχολογική σχέση μεταξύ ιδρυτή και διαδόχου. Πώς θα εξασφαλιστεί η ομαλή ψυχολογική μετάβαση του καθενός λόγω της διαδοχής;
Η επόμενη πρόκληση που έχει να αντιμετωπιστεί, στο πλαίσιο της σχέσης μεταξύ της οικογένειας και της οικογενειακής επιχείρησης έχει να κάνει με την επιλογή και εκπαίδευση του διαδόχου: Υπάρχουν αποτρεπτικοί και προτρεπτικοί παράγοντες για την ανάμειξη των παιδιών στην οικογενειακή επιχείρηση; Ποια θα είναι τα κριτήρια επιλογής του διαδόχου; Να είναι ο διάδοχος εντός ή εκτός οικογένειας; Πώς και ποιος θα αναλάβει την εκπαίδευση του διαδόχου;
Το παρόν σύντομο κείμενο αναδεικνύει τη σημασία της επιτυχημένης διαδοχής για την ισορροπημένη ανάπτυξη της οικογενειακής επιχείρησης και της οικογένειας, τη σημασία που έχει ο προσδιορισμός των σταδίων και των κρίσιμων σημείων για μια επιτυχημένη διαδοχή σε μια οικογενειακή επιχείρηση, καθώς και η υλοποίηση στην πράξη των παραπάνω, σε συνδυασμό με την επαγγελματική ανάπτυξη τους διαδόχου και τη διαχείριση διαφωνιών εντός της οικογενειακής επιχείρησης, εντός της οικογένειας, αλλά και μεταξύ τους.